Жил бүрийн гуравдугаар сарын сүүлийн ням гаригаас эхлэн есдүгээр сарын сүүлийн ням гариг хүртэл цагийн тооллыг нэг цагаар урагшлуулдаг байж билээ. Уг нь нарны гэрлийг ашиглан эдийн засгийн хувьд хэмнэлт гаргах үүднээс ийм арга хэмжээ авч байсан. Харин 2005 оноос хойш манай улс цагийн тооллыг урагшлуулахаа больсон. Гэтэл олон улс орнууд өнөөдрийг хүртэл зуны цагийн тоололд шилжсээр яваа. Ийнхүү цагийг урагшлуулсанаар эдгээр улсад ямар нэгэн хохирол болоод хүний био организмд сөрөг өөрчлөлт гараагүй аж. Өнөөдрийн эдийн засаг, санхүүгийн хямралтай энэ цаг үед цагийн тооллыг урагшлуулах нь үйлдвэр, аж ахуйн нэгж байгууллагууд болоод айл гэр бүрт ихээхэн зардал хэмнэх үр өгөөжтэй алхам болох нь ойлгомжтой. Бүгд л дээр дооргүй зардлаа хэмнэх талаар ярьж, энэ бэрхшээлийг хэрхэн гэтлэхтухайхэлэлцэжбайгаатохиолдолд цагийг урагшлуулах нь хамгийн энгийн бөгөөд хамгийн эн тэргүүнд авах шийдвэр болов уу.Өдрийн гэрэлтэй цагийг илүү үр бүтээлтэй ашиглах санааг анх 1754 онд Бенжамин Франклин АНУ-аас Франц улсад суух төлөөлөгч байхдаа гаргасан түүхтэй гэдэг. Зуны цагийн тоололд шилжих нь эрчим хүч хэмнэсэн эдийн засгийн ач холбогдолтой арга хэмжээ байсан нь нэгэнт батлагдсан тул дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Европын ихэнх оронд зуны цагийн тоололд шилждэг болжээ. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн ялангуяа сэрүүн бүсийн 80 гаруй оронд зуны цагийн тооллыг мөрдөж байна.Харин Монгол Улс дэлхийн улс орнуудын жишгийн дагуу “Ажлын өдөрт өөрчлөлт оруулах тухай” Сайд нарын Зөвлөлийн 1960 оны 245 дугаар тоот тогтоолоор ажлын эхлэлтийг нэг цагаар урагшлуулах замаар анхны зохицуулалт хийж байжээ. Үүнээс хойш ажлын цагийн эхлэлтийг зохицуулах тухай тэр үеийн Намын төв хороо, Сайд нарын Зөвлөлийн хэд хэдэн тогтоол гарч байсны дотор 1985 оны 74 дүгээр тогтоолоор “жил бүрийн 3 дугаар сарын сүүлчийн ням гаригаас эхлэн 9 дүгээр сарын сүүлчийн ням гариг хүртэл БНМАУ-ын нутаг дэвсгэрт цагийн тооллыг нэг цагаар урагшлуулан, ажил үйлчилгээний эхлэх цагийн хуваарийг хэвээр мөрдөж байхаар” тогтоосон аж. Ингээд манай улс 1985 оны хавраас 1999 оныг хүртэл 14 жил дээрх тогтоолыг мөрдөж иржээ. Үүний дараа Засгийн газрын 1999 оны “Зарим тогтоолыг хүчингүй болгох тухай” 48 тоот тогтоолоор Монгол Улсад цагийн тооллыг шилжүүлэх ажлыг зогсоосон бөгөөд Засгийн газрын 2001 оны 93 дугаар тоот тогтоолоор зуны цагийн тооллыг дахин мөрдөж эхэлсэн байна.Ийнхүү хэд хэдэн удаа цагийн тооллыг өөрчилсний дараа манай эрдэмтэд зохиомлоор албадан өөрчлөх нь хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлж, био хэмнэлийн алдрал буюу десинхроноз өвчлөл үүсгэдэг, мөн улирлын чанартай өвчлөл ихэсдэг хэмээн үзжээ. Тухайлбал, хоногийн цагийг гэнэт өөрчилснөөр хүн амьтны био хэмнэл алдагдаж, сэтгэхүйн дарамтанд орж ядаргаа үүсэх, мэдрэл цочролд орох, цусны даралт ихдэх, тархинд цус харвах, зүрхний шигдээс, зүрхний бах өвчний гаралт ихэсдэг гэж эмч нар тодорхойлсон байна.Ингээд гариг эрхсийн нөлөөллөөр хүн, амьтны биеийн дасан зохилддог био хэмнэлийг нийгмийн хэрэгцээнд албадан захируулах нь олон талын хор холбогдолтой гэж үзэн астрономын цагийг урагшлуулж, хойшлуулж өөрчлөх тухай гаргасан шийдвэрүүдийг хүчингүй болгох талаар 2005 онд “Ажлын цагийн эхлэлтийг зохицуулах тухай” Засгийн газрын тогтоолын төслийг боловсруулан нийт 13 яам, УМХГ, Монголын Харилцаа Холбооны Технологийн Газраас /МХХТГ/ санал авчээ. Гэтэл Түлш Эрчим Хүчний Яам, МХХТГ эсрэг санал өгсөн байна.Өөрөөр хэлбэл, эдгээр газрууд цагийн тооллыг урагшлуулахыг дэмжжээ. Харин бусад яамд саналыг дэмжээгүй аж. Зуны цагийн тооллыг хэрэгжүүлснээр эерэг болон сөрөг ямар үр дагавар гардагийг судалгаанаас харвал, 1998 онд хийсэн судалгаагаар зуны цагийн тоололд шилжих 4-9 дүгээр сарын хооронд байгалийн гэрэлтэй цагийг илүү ашигласнаар жилд дунджаар 23 орчим сая квт.цаг цахилгаан эрчим хүчний хэмнэлт гардаг нь тогтоогджээ.Харин 2006 оны байдлаар Диспетчерийн үндэсний төвд хийсэн тооцоогоор цагийн шилжилтээс гарах хэмнэлт нь 140 сая төгрөг болжээ. Энэ нь нэгдсэн сүлжээний цахилгаан, эрчим хүчний хэрэглээний 29-30 хувийг дангаараа авдаг Эрдэнэтийн УБҮ-ийн хэрэглээ цаг хугацаанаас хамааралгүй тогтмол байдаг, сүүлийн жилүүдэд айл өрх, аж ахуйн нэгж цагийн тарифтай тоолуур тавьж эрчим хүч хэмнэдэг болсон, хэрэглээний бүтцэд ахуйн хэрэглээ зонхилсон манай орны хувьд гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл өргөнөөр нэвтэрсэн зэргээс шалтгаалсан гэж үзжээ. Цаашилбал, Одон орон, геофизикийн судалгааны төв зэрэг байгууллагуудаас улс орны цагийн тоололд өөрчлөлт хийхгүй байх саналыг ирүүлсээр байж.Харин зуны цагтай уялдан бий болсон эерэг, сөрөг үр дагаваруудын тухай улс орон бүр өөр өөрийн судалгаа гаргасан байдаг гэнэ. АНУ-д зуны цагийн тооллыг мөрдсөний үр дүнд цахилгааны хэрэглээ өдөрт нэг хувиар, Шинэ Зеландад 3.5 хувиар тус тус буурдаг болох нь тогтоогджээ. Түүнчлэн АНУ, Англи улсад явуулсан судалгаагаар замын хөдөлгөөнд гардаг ослын тоо нэг хувь хүртэл буурсан байдаг.Дэлхийн хэмжээнд шинжлэх ухааны энэ салбарт тэргүүлэх байр эзэлдэг АНУ, ОХУ, Англи, ХБНГУ зэрэг улс орнууд бүгд л цаг шилжүүлэх асуудлыг хуулиар зохицуулан мөрдүүлж байгаа бөгөөд эдгээр улс орнуудын шинжлэх ухааны байгууллагуудаас зуны цагийн тоолол ажил төрөлд нь саад тотгор үзүүлж байгаа талаар гаргасан албаны эх сурвалжийн мэдээ, мэдээлэл байхгүй байдаг аж.
Эрчим хүчний хэмнэлтийн тооцоо, судалгаа
№ Тооцоо хийсэн жил Тооцоогоор гарсан хэмнэлт Тооцоо хийсэн байгууллага1. 1983 он 6.5 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам2. 1984 он 7.0 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам3. 1985 он 8.6 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам4. 1988 он 13.0сая кВт ЭХУүүГеологийн яам5. 1989 он 14.3 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам6. 1998 он 23.0 сая кВт ДБХЯам7. 1999 он 24.5 сая кВт ЭХГУУЯам
Энэ хүснэгтээс үзэхэд 1986-2005 он хүртэл жил бүр дунджаар 13.0 сая кВт, харин нийт дүнгээр авбал 130 сая кВт цахилгаан энерги хэмнэжээ. Цагийг өөрчлөхөд цахилгаан эрчим хүчний хэмнэлтийн эдийн засгийн хэмнэлтийн тооцоо ийнхүү гарсан байдаг. Харин гадны эрдэмтэдийн зохиомлоор цагийг албадан өөрчлөх нь хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг тухай батлагдсан мэдээлэл, судалгаа олддоггүй юм билээ. Тэгэхлээр цагийг урагшлуулах, хойшлуулах нь хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг нь юу л бол?Ер нь ингэхэд монгол хүн уг нь эртэч ард түмэн. Өглөө заавал эрт босохыг манай өвөг дээдэс маань сургамжилж ирсэн уламжлалттай. “Эрт босвол нэгийг дуулна, орой унтвал нэгийг сонсоно” гэдэг ардын маань зүйр цэцэн үг зүгээр нэг гараагүй нь лавтай. Хэмнэлт гаргая, үргүй зардлаа таслан зогсооё гэж байгаа л юм бол, санхүүгийн бэрхшээлийг гэтлэн давахад хувийн хэвшлийнхний гүйцэтгэх үүрэг чухал гэж үзэж байгаа бол маш энгийн бөгөөд ямарч хөрөнгө мөнгө гарахгүй нэг арга хэмжээ нь цагийг урагшлуулж, хойшлуулах горимдоо буцаад орцгооё гэж уриалах байна. Бизнесийнхэнд цаг бол алт, цаг хожвол бүхнийг хожно. Гар гараа дагадаг, ганзага уяагаа дагадаг гэхчээр цагийн тухай хөндүүр сэдвээ нээлттэй үлдээлээ.
Б.Туяа Ч.Оюу
Эрчим хүчний хэмнэлтийн тооцоо, судалгаа
№ Тооцоо хийсэн жил Тооцоогоор гарсан хэмнэлт Тооцоо хийсэн байгууллага1. 1983 он 6.5 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам2. 1984 он 7.0 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам3. 1985 он 8.6 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам4. 1988 он 13.0сая кВт ЭХУүүГеологийн яам5. 1989 он 14.3 сая кВт ЭХУүүГеологийн яам6. 1998 он 23.0 сая кВт ДБХЯам7. 1999 он 24.5 сая кВт ЭХГУУЯам
Энэ хүснэгтээс үзэхэд 1986-2005 он хүртэл жил бүр дунджаар 13.0 сая кВт, харин нийт дүнгээр авбал 130 сая кВт цахилгаан энерги хэмнэжээ. Цагийг өөрчлөхөд цахилгаан эрчим хүчний хэмнэлтийн эдийн засгийн хэмнэлтийн тооцоо ийнхүү гарсан байдаг. Харин гадны эрдэмтэдийн зохиомлоор цагийг албадан өөрчлөх нь хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг тухай батлагдсан мэдээлэл, судалгаа олддоггүй юм билээ. Тэгэхлээр цагийг урагшлуулах, хойшлуулах нь хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг нь юу л бол?Ер нь ингэхэд монгол хүн уг нь эртэч ард түмэн. Өглөө заавал эрт босохыг манай өвөг дээдэс маань сургамжилж ирсэн уламжлалттай. “Эрт босвол нэгийг дуулна, орой унтвал нэгийг сонсоно” гэдэг ардын маань зүйр цэцэн үг зүгээр нэг гараагүй нь лавтай. Хэмнэлт гаргая, үргүй зардлаа таслан зогсооё гэж байгаа л юм бол, санхүүгийн бэрхшээлийг гэтлэн давахад хувийн хэвшлийнхний гүйцэтгэх үүрэг чухал гэж үзэж байгаа бол маш энгийн бөгөөд ямарч хөрөнгө мөнгө гарахгүй нэг арга хэмжээ нь цагийг урагшлуулж, хойшлуулах горимдоо буцаад орцгооё гэж уриалах байна. Бизнесийнхэнд цаг бол алт, цаг хожвол бүхнийг хожно. Гар гараа дагадаг, ганзага уяагаа дагадаг гэхчээр цагийн тухай хөндүүр сэдвээ нээлттэй үлдээлээ.
Б.Туяа Ч.Оюу
0 comments:
Post a Comment